Tá míniú úrnua tagtha ar ‘chumas’ nó ‘inniúlacht’ le rith an Acht um Chinnteoireacht Chuidithe (Cumas) 2015. Bunaítear ‘cumas’ faoin Acht nua ar chumas an duine ó thaobh tuiscint de. Tá cumas ag duine faoin Acht mas féidir leo cinéal chinneadh áirithe a thuiscint sa gcomhthéacs ábartha. De réir an míniú seo, d’fhéadfadh cumas a bheith ag duine maidir le chinntí beaga, fiú munar féidir leo dul i ngleic le chinntí níos mó.
Pléann an Acht le chúrsaí sláinte agus cúrsaí sóisialta don chuid is mó, agus níl feidhm aige ar chinntí a bhaineann le uachtanna, mar shampla, nó le toiliú le phósadh nó chaidreamh chollaí.
Leagan an Acht amach creat le haghaidh aitheantas dlíthiúil a thabhairt do Réamhthreoracha Sláinte (nó ‘Uachtanna Beatha’ ar a dtugtar de gnáth). Aithneoidh an chóras seo go bhfuil sé de cheart ag daoine chinntí a dhéanamh faoina gcúraim sláinte féin, agus gur chóir go n-urramófar a mianta fiú má chailleann siad a gcúram amach anseo. Tá córas den chineál céanna i bhfeidhm i Sasana agus an Bhreatain Beag ón bhliain 2005.
An baineann an Acht seo liomsa?
Baineann an Acht le gach duine. D’fhéadfadh athrú a theacht ar ár gcumas am ar bith, de bharr tinnis ghearrtéarmach nó fadtéarmach, nó an t-seanaois. Ó dháta thosach feidhme an Acht, beidh tú in ann do mhianta a leagan amach i Réamhtreoir Sláinte, agus toiliú a dheonú nó a dhiúltú go chóir leighis, ar chúis ar bith. Ina theannta sin, beidh tú ábalta ‘Ionadaí Cúraim Sláinte’ (ar nós céile nó páirtí sibhialta) a cheapadh chun a áirithiú go dtuigfear agus go gcomhlíonfar do chuid mhianta i gceart.
Tá an Acht seo fíor-bainteach le daoine áirithe chomh maith, ar nós daoine le mhí-chumais intleachtúil nó le ghortú cloiginn fhaighte. Is féidir le duine amhlaidh ‘cúntóir chinnteoireachta’ a cheapadh chun chomhairle a thabhairt dóibh, agus chun a áirithiú go gcuirfear cinntí an duine amhlaidh sin i ngníomh. In ionad sin, más cuí, is féidir ‘comhchinnteoir’ a cheapadh chun cinntí a dhéanamh i gcomhpháirt leo. Mar mhalairt rogha, is féidir leis An Chúirt Chuardach ‘Ionadaí Chinnteorachta’ a cheapadh chun chinntí a dhéanamh thar cheann an duine amhlaidh.
An bhfuil aon deachrachtaí leis an Acht?
Is annamh go bhfuil reachtaíochtaí foirfe, agus gan amhras tá fadhbanna le sonrú san Acht seo féin. Baineann cuid de na deachrachtaí seo le gach duine, agus cuid eile acu le grupaí áirithe amháin.
- Ar an gcéad dul síos, níl aon córas i bhfeidhm le haghaidh Réamhthreoracha Sláinte a chlárú. Mar thoradh, is baolach go dearmadfar na doiciméid seo atá ceangailteach ó thaobh dlí de i gcás práinneach. Is féidir le Aturnaetha Hughes Murphy labhairt leat faoi bealaí chun an baol seo a laghdú, ach go dtí go bhfuil córas clárú ceart i bhfeidhm, ní réiteofar an fadhb seo go h-éasca.
- Ar an dara dul síos, déanann an Acht féin idirdhealú mídhleathach maidir le meabhairshláinte. Léiríonn an alt suimiúil seo le Dr. Fiona Morrissey prionsabail an dlí idirnáisiúnta maidir le cearta an duine atá á sárú, toisc gur eisiadh cúram síciatrach ó réimse an Réamhtreoir Sláinte.
- Is léir, go críochnúil, go dhéanann forálacha áirithe dochar do ghnóthú chuspóir an Acht féin. Mar shampla, má cheapann duine áirithe ‘comhchinnteoir’ chun cinntí a dhéanamh i gcomhpháirt leo, agus más rud é nach mian leo leanúint leis an socrú sin, níl aon dualgas ar an Chúirt deireadh a chuir leis an socrú.
Ina theannta sin, tugann an Acht cumas don Chúirt ‘Ionadaí Chinnteorachta’ a cheapadh chun chinntí a dhéanamh thar cheann an duine amhlaidh. Ní féidir a shéanadh ach go bhfuil deachrachtaí móra leis seo. In ainneoin go bhfuil dualgas ar an Chúirt áird a thabhairt ar mhianta agus chaidrimh an duine áirithe, ar deireadh féadfar strainséir a cheapadh!
Ba chóir go mbeadh dualgas níos láidre ar an Chúirt gach iarracht agus fiosrú a dhéanamh roimh a cheapfar strainséir chun chinntí a dhéanamh thar cheann an duine amhlaidh.
Léigh níos mó:
(as Béarla)
Acht um Chinnteoireacht Chuidithe (Cumas) 2015